Jak węszą psy?

Większość ludzi odbiera otaczający ich świat głównie poprzez zmysł wzroku. Jednak nasze psy żyją w świecie zapachów i to zmysł węchu jest dla nich najważniejszy. Szczenięta rodzą się ślepe i głuche, ale ich węch działa już całkiem sprawnie, dzięki czemu bez problemu potrafią znaleźć sutki swojej matki. Węch jest też zwykle ostatnim zmysłem, który pies z wiekiem traci. Psy potrafią wykryć tak niewyobrażalne stężenie jak jedna cząsteczka zapachowa na trylion. Dla porównania człowiek ma od dziesięciu do stu tysięcy razy mniej wrażliwy węch. Ze względu na bardzo czuły zmysł węchu i chęć współpracy z człowiekiem psi nos jest przez nas wykorzystywany do bardzo wielu zadań. W policji psy szukają narkotyków, substancji wybuchowych, czy zaginionych osób. Potrafią też wykryć niektóre rodzaje nowotworów, wycieki gazu, a nawet zaalarmować chorego na epilepsję o zbliżającym się ataku. Psi nos jest bardziej dokładny i niezawodny w wykrywaniu substancji chemicznych niż jakiekolwiek dostępne obecnie urządzenia elektroniczne.

Architektura psiego nosa

Sama budowa psiego nosa sprzyja wykrywaniu zapachów. Powierzchnia trufli, czyli bezwłosej końcówki nosa, nawilżana jest przez specjalne gruczoły śluzowe. Dzięki temu cząsteczki zapachowe mogą być efektywniej wychwytywane z powietrza i rozpuszczane w śluzie. Wilgotny nos działa więc na cząsteczki zapachowe jak lep na muchy. Psy często oblizują sobie nos dodatkowo go nawilżając. Dzieje się tak, ponieważ w procesie ewolucji psy wykształciły nadprodukcję łez. Ich nadmiar spływa kanałami łzowo-nosowymi wprost do nosa wymuszając oblizywanie i rozprowadzanie płynu po całej powierzchni trufli. Ciekawostką jest, że układ bruzd na trufli jest unikalny dla każdego psa podobnie jak układ linii papilarnych u ludzi.

Nozdrza psów potrafią poruszać się niezależnie, aby precyzyjniej lokalizować kierunek, z którego dochodzi zapach. Psie nozdrze posiada też charakterystyczny kształt – szerszy na górze i węższy na dole. Wdychając powietrze psy używają szerszej części nozdrza, natomiast wydech robią przez węższą szczelinę umiejscowioną z boku. Dzięki takiemu sposobowi oddychania nowe cząstki zapachowe mogą bez przeszkód docierać do jamy nosowej.

Jak węszą psy?

Śluzówka psiego nosa wyposażona jest w specjalne włosowate struktury, które ułatwiają cząsteczkom zapachowym przedostanie się do komór nosowych. Tam wdychane powietrze przedostaje się przez specjalną porowatą tkankę kostną, na której cząsteczki zapachu mogą się osadzać i kumulować. Dzięki temu są chronione przed usunięciem z jamy nosowej podczas wydechu. W czasie węszenia powietrze przedostaje się powyżej tej porowatej struktury i trafia wprost do nabłonka węchowego. Natomiast podczas normalnego oddychania powietrze przepływa poniżej kostnej struktury i dociera do płuc. Proces oddychania może zmniejszyć efektywność węszenia nawet o 40%. Zauważcie, że gdy pies intensywnie węszy zamyka pysk, by jak najwięcej cząsteczek zapachowych przedostało się do nabłonka węchowego.

Jego powierzchnia u psów wynosi w zależności od rasy od około 80 cm² do około 200 cm². Dla porównania u ludzi jest to jedynie około 5 cm². W nabłonku węchowym umiejscowione są liczne receptory, które przesyłają informacje zapachowe bezpośrednio do mózgu. Człowiek posiada około 6 milionów tych receptorów, podczas gdy psy mają ich w zależności od rasy od około 130 do nawet 300 milionów. Obszar mózgu odpowiedzialny za analizę sygnałów zapachowych jest u psów około 40 razy większy niż u człowieka. Psy posiadają też większą różnorodność receptorów węchowych i większą ilość neuronów węchowych niż ludzie. Dzięki temu potrafią nie tylko wykryć zadziwiająco słabe zapachy, ale też określić skąd przybyły i jak są stare. Psy potrafią również wyłapać poszczególne zapachy z masy różnych woni. My wchodząc do domu wyczujemy, że na obiad będzie pomidorowa. Nasz pies będzie wiedział dokładnie jakie składniki i w jakich ilościach zostały dodane do zupy.

Tajna broń

Psy podobnie jak większość ssaków, w tym też ludzi, posiadają narząd Jacobsona zwany też organem nosowo-lemieszowym. Znajduje się on pomiędzy kością lemieszową a podniebieniem, wzdłuż całej kufy psa i odpowiada za identyfikację feromonów. Te niezwykłe substancje mogą przekazać psu wiele cennych informacji głównie na temat potencjalnych partnerów seksualnych. Narząd Jacobsona połączony jest z podwzgórzem odpowiedzialnym właśnie za zachowania seksualne i społeczne. Jeśli po wąchaniu trawy wasz pies zaczął kłapać szczęką i intensywnie się przy tym ślinić to właśnie wtłaczał powietrze z cząsteczkami zapachowymi do narządu Jacobsona.

Psy dysponują też strukturami, których ludzie są całkowicie pozbawieni. Myślę tu o narządzie Masera oraz o zwoju Gruenberga. Narząd Masera to grupa komórek znajdujących się w nabłonku węchowym. Dzięki nim psy szybko rozpoznają substancje zapachowe rozpuszczone w wodzie i oceniają jakość pobieranego pokarmu. Z kolei umieszczony na końcu nosa zwój Gruenberga umożliwia psom odbieranie feromonów informujących o niebezpieczeństwie. Można więc powiedzieć, że pies dosłownie wyczuwa strach.

Które rasy psów mają najlepszy węch?

Zdolności węchowe są różne u poszczególnych ras psów oraz u konkretnych osobników. Najlepszym węchem charakteryzują się bloodhoundy, które oprócz świetnego nosa posiadają sporo luźnej skóry wokół pyska i długie zwisające uszy, które nagarniają zapach do nosa. To wszystko w połączeniu z obfitym ślinieniem się sprawia, że bloodhoundy jeśli chodzi o węch nie mają sobie równych. Najsłabszym powonieniem charakteryzują się natomiast psy brachycefaliczne, czyli te posiadające krótkie pyski (mopsy, boksery, pekińczyki itd.). Powierzchnia ich nabłonka węchowego jest kilkukrotnie mniejsza niż w przypadku psów z długimi kufami. Nadal jednak ich zdolności węchowe są znacznie lepsze niż możliwości człowieka.

Wielu opiekunów psów zdecydowanie nie docenia węchu swoich pupili. Proponujmy psom spacery, naukę posłuszeństwa, zabawy szarpakiem czy piłką jednak nie wykorzystujemy potencjału psiego nosa. Z pomocą przychodzą różnego rodzaju zabawki węchowe, dzięki którym możemy uczyć psy samodzielności, kreatywności i budować ich pewność siebie. Zabawy węchowe świetnie sprawdzą się również, gdy z jakichś przyczyn nie możemy zapewnić psu wystarczająco długich spacerów.